ABD'ye yeni adim atmis gocmenlerin haberdar olmasi gereken en onemli konulardan biri credit history'dir.
Credit history ya da credit report kisinin aldigi kredilerin ve geri odemelerinin kaydidir. Bu kayitlara gore verilen skor da sizin credit score'unuzdur. ABD'de araba icin alinacak kredilerin, mortgage odemelerinin, bankadan alacaginiz loan'larin faiz oranlari sizin credit score'unuza gore belirlenir. Bu nedenle iyi bir credit score'unuz olmasi sizin icin iyi bir seydir. Zaten kotu bir skor'unuz varsa kredi alamayabilirsiniz.
Credit history'nizi kayit altinda tutan 3 tane agency vardir bunlar Trans Union, Experian ve Equifax'tir. Her ne kadar bu sirketler birbirleriyle sizin bilginizi paylasmasa da, birbirlerine cok yakin degerlendirme yaparlar ve kendi gecmisinizi her yil ucretsiz olarak bir kere kontrol edebilirsiniz. Bu sirketlerden skorunuzu degil ama gecmisinizi gorebiliyorsunuz. Bazi bankalarin bazi kredi kartlarini alinca size kredi skorunuzu ay ay bu sirketlerle baglantili olarak da gonderebiliyorlar, bu sekilde para harcamadan ve basvuru yapmadan kredi skorunuzu ogrenebilirsiniz. Ayrica yine creditkarma gibi sitelerden kredi skorunuzu ogrenebilirsiniz.
Credit history'nizi baslatmaniz icin abd'ye gittikten sonra kredi karti (bank credit card), department store'larda account actirma (store credit card), yine bankalardan secured card alma gibi yontemleri deneyebilirsiniz. Borclarinizi zamaninda odemeyi unutmayin.
Credit history'niz olmadigi icin bankalarda ilk kredi karti basvurunuz reddedilebilir, boyle bir durumda calistiginiz yerin anlasmali oldugu bankalara basvurmayi denemeyi ya da secure card almayi deneyebilirsiniz.
Secure card'da bankaya misal 500/1000 dolar verip kredi karti gibi kullanabileceginiz 500/1000 dolar limitli kartinizi aliyorsunuz. Alacaginiz debit card'lar maalesef credit history baslatmaniza yardimci olmazlar. Borclarinizi zamaninda odeyip iyi bir skora sahip olabilirsiniz.
Amerikada surekli yasamayi planlayanlar icin kredi skoru onemli bir konudur ve zaten belli bir sure kredi kartlari ya da secure card kullandiktan sonra, diger bankalardan da adresinize pek cok kredi karti basvurusu formu gonderilir.
Kredi Skorunuz Nasil Hesaplaniyor?
Ornek olmasi acisindan kredi skorunun (FICO skorunuz) hesaplanma yontemini su sekilde aciklayayim... Oradaki her bolumun "yesil" renkli olmasi, FICO skoru icin ideal ya da ideale yakin oldugu anlamina geliyor. Eger ortalama ise "sari" renkli, kotu olsaydi "kirmizi renkli olacakti"...
Bu arada bu asagidaki tabloda FICO8 yontemi kullanilarak skor hesaplanmis. Daha degisik yontemler de var, hepsi skor icin benzer sayilar verse de, sayilar birebir ayni olmayabilir. O nedenle farkli kaynaklardan skorlarinizi ogreniyorsaniz, tamamen ayni olmamasi durumunda sasirmaniza gerek yok (genelde 3-5 puan fark oluyor ama cok benzer oluyor).
1. FICO Score
794 cok iyi bir skor, hemen yukaridaki olcekte de gorebilirsiniz 740-799 arasi cok iyi, 800+ mukemmel kabul ediliyor. Mumkun oldugu kadar skorunuzu "yesil" alanda tutmaya calisin, kredi basvurularinizin onaylanma ihtimali ve odenecek faiz oranlarini boylelikle minimuma dusurmus olursunuz.
2. Toplam Hesap Sayisi (%10):
Burada 1-2 yerine toplam 8 kredi karti oldugundan, sizi guvenilir ve kredi verilebilir goruyor sistem ve puaninizi arttiriyor. Ne kadar cok "installment loans" ya da "revolving credit account" varsa o sekilde iyi yansiyacaktir kredi skorunuza. Hem toplam kredi hesaplarinizin sayisi (hem acik olanlar, hem de kapanmis olanlar) hem de sadece acik olanlarin sayisi puani etkileyecek. Ama sayilarini abartmaya gerek yok 
Amerikalilarin ortalama kredi karti sayisi kisi basi 2.69. Ne kadar karta sahip oldugunuzu kredi kartlarinizin toplam limiti ve aylik harcamanizin miktari belirlemeli. Ayrintili bilgi icin asagidaki bolumleri okumaya devam edin.
3. Toplam kredi suresi (%15)
Burada en eski kredi hesabinizin yasi, en yeni kredi hesabinizin yasi ve kredi hesaplarinizin ortalama yasi da aldiginiz puani etkiliyor, ilk birkac yil cok yuksek bir skor olmayabilir, 1. yili gectikten sonra sariya bir de 5. yili gectikten sonra yesile donuyorsunuz ve puaniniz hizli sekilde artiyor. Bu sure toplam skorunuzun %15'lik kismini olusturuyor.
4. Sorgulanma sayisi (%10)
Bir kredi aldiginizda, krediye basvurdugunuzda veya kredi limit yukseltmesi istediginizde kredi gecmisiniz ve skorunuz sorgulanir. Bu sorgularin sayisi cok fazla olursa, cok fazla kredi almaya calistiginizdan oturu daha guvensiz bir profil cizersiniz ve bu durum skorunuzu dusurur. Son 12 ay icindeki sorgu sayisi kredi skorunuzu %10 oraninda etkiler. Ardarda "credit limit increase" basvurusu yaparsaniz veya kredi karti basvurusu yaparsaniz bir sonraki aylarda kredi skorunuzun dustugunu farkedersiniz.
5. Kredi yuzdesi kullanimi (%30)
Bu yuzde, sizin toplam kredi limitiniz ve bunun % kacini kullandiginizla alakali. Ekranda %1 olarak gorunuyor, bu biraz dusuk bir kullanim, en yuksek kredi skoru icin bu kullanim oraninin %10 ile %30 arasinda olmasi tavsiye ediliyor. Eger %30'un ustune cikmaya baslarsaniz kredi skorunuz dusebilir. Boyle bir durumda kredi kartlarinin sayisini ya da limitini arttirip %10-%30 arasinda kalmak daha mantikli bir fikir olur. Ay sonunda kredi kartlarina olan toplam borcunuzun, toplam kredi limitinizin %10-%30 arasina denk gelmesi halinde kredi skorunuz hizlica artar. Bu kullanim yuzdesi skorunuzun hesaplanmasinda %30 etkili, oldukca ciddi bir oran, o nedenle kullanim oraniniza dikkat etmelisiniz. Eger kredi kartinizi cok kullaniyorsaniz, kullanimdan hemen sonra borclarin bir kismini odeyerek (ay sonundaki hesap kesim tarihini beklemeden), bankaya olan borc oraninizi dusurup yine yuksek bir kredi skoruna sahip olabilirsiniz.
6. Gec odemeler (%35)
Skorunuzu yuzde olarak en cok etkileyen kisim, borcunuzu kac kere gec odediginiz bilgisidir. Bu sayinin "0" olmasi idealdir. Bu hesap yapilirken hem son 1 yildaki, hem de son 7 yildaki odeme kacirma ve gec odeme sayiniz hesaplaniyor. Bu sayinin yuksek olmasi kredi skorunuzu olumsuz yonde etkiler. Ayni zamanda borcu odenmemis hesaplarda ne kadar borcunuzun oldugu veya iflas ve gec odeme durumlarinda collections'larda veya public record'lardaki negatif bilgiler de skorunuzu dusuren diger etkenler. Bu kisim skorunuzu %35 oraninda etkiledigi icin en cok dikkat etmeniz gereken kisim budur.
Not:
Eger skorunuzda supheli bir dusus gorurseniz ya da dogru olmayan bir bilgi farkederseniz hizli bir sekilde annualcreditreport.com adresinden kredi gecmisinizi sorgulatmaniz gerekir. Buradan 3 farkli kurumdan kredi gecmisinizi her yilda 1 kere ucretsiz sekilde elde edebilir ve sayfa sayfa inceleyerek neyin yanlis gittigini gorebilirsiniz. Eger gecmisinizde taninmayan aktiviteler gorurseniz ilgili kurumu haberdar edip, "fraud" basvurusu yapmalisiniz ki bu bilgiler kredi gecmisinizden silinsin.
