Sozlukde rastladim sizinle de paylasmak istedim
@seescreen , içinde söyledi: amerika birleşik devletleri
abd'de 2.5 yildir yasiyorum, 2. yilima yeni girmisken aslinda bu entry i yazacaktim, fakat hayat iste, araya birsuru sey girdi derken yazamadim. bu entry'i sanki 2. yilina yeni girmis gibi yazacagim, zira o konumdayken durumum su ankinden farkli.
covid vurmadan once yeni tasinmisken boyle bir entry girmistim (bkz: #101920011)
genel olarak bahsedecegim 2 konu olacak, 1 tanesi kariyer/ekonomi; digeri ise cografya.
bu ulke ile yaptigim en iyi tespitlerden bir tanesi su oldu; yasayabileceginiz birsuru buyuk metropolu var. bundan dolayi da, kisisel zevkinize neler uyuyorsa, ona gore tasinabileceginiz birsuru sehir var. bununla ilgili kendi deneyimlerimi bu entry'nin ilerleyen zamanlarinda aktaracagim.
asil bahsedecegim olay ulkenin ekonomik gucu ve bireysel olarak sizin bundan ne kadar faydalanacaginiz; bunda da tabiki kariyerinizin etkisi buyuk, ondan kariyer ile giris yapacagim. (evet tersten basliklari veriyorum)
abd benim calistigim 3. ulke (tr haric). ozel sektorde islerin ilerlemesi, mudur/menajer-calisan iliskisi vs olarak abd digerlerinden cok daha farkli. zamanla fark ettigim cok onemli birsey su oldu; abd'de is iliskileriniz onemli olsa dahi, meritokrasi ciddi anlamda is hayatina yansimistir. sadece fazla calissaniz dahi sizi cokta fazla yukseltmiyor bu sistem. akilci bir sekilde calismaniz bekleniyor. isinizi cok iyi yaparsaniz, buna gore de birsuru kapi aciliyor, gerek terfi almaniz, gerekse maasiniza ciddi oranda zam gelmesi cok olagan durumlar.
diger yasadigim ulkelerde, genel anlamda, sadece calistiginiz is degil; onun yaninda patron/mudur ile yakinlik kurma, ayni zamanda "hak etme" mentalitesinin yerlesme durumu mevcuttu. ornegin sizden daha once ise baslamis birisi, sizden daha iyi is cikarmasa dahi, o kisiye terfi vermeleri, bunun arka plandaki ana nedeninin ise, menajerin o kisinin sizden daha cok hak ettigini dusunmesi.
iste abd'de boyle calismiyor bu sistem, saf kapitalizm. cok iyi is cikar, karsiligini al. basit bir denklem aslinda. sen iyi is cikar, firmana para kazandir, firman da sana para kazandirsin. bu nedenden oturu abd'yi seviyorum.
turkiye'den bakinca buyuk ihtimalle abd vs diger bati ulkeleri benzer gorunuyor olabilir, fakat abd ciddi anlamda, eger is hayatiniza onem verip, yukselmek istiyorsaniz tek dogru secenek. asagida birazdan da kendimden ornek verecegim. bunu 3 nedenden oturu yapiyorum:
1- insanlar bu tarz bilgiyi ayip veya dogru olmadigi icin paylasmiyor, fakat ben ise tam tersine inaniyorum, paylasalim ki insanlar dogru seyi yapsin
2- internette insanlar ulkeleri duzgun kiyaslayamiyor. abd'de benim durumumda olan birsuru kisi tanidim, diger yasadigim ulkelerde ise hic tanimadim. sozlukte de diger ulkelerin basliklarini takip ediyorum fakat buna benzer deneyim sunan yok.
3- keske diyorum, birisi bana 20 lerin basinda oturup bunlari anlatsaydi, hayatima ciddi anlamda cok deger katardi diye dusunuyorum.
abd'de calismaya basladiktan sonra, her ay guzel para biriktirmeye basladim. abd bu konuda diger ulkelerden cok daha iyi para oduyor, hayat pahali dahi olsa, daha fazla para biriktirdiginiz bir gercek.
parayi nereye yatirayim diye baktiginizda, vergiden kisacaginiz 401k (emeklilik) sistemi var, her sene 20 bin dolar buraya yatirmaya basladim. is verenim de buna belli bir para ekliyor ustune.
buradaki fikir su, her sene 20 bin dolar yatirdiginiz, ve hisselerin her sene 10% arttigi sistemde 20 yil sonra hesabinizda 1.2 milyon dolar oluyor.
ustelik bu yatirdiginiz tum paralar, gelir vergisine tabi olmuyor. ben yaklasik 40% civari gelir vergisi oduyordum, dolayisiyla buna yatirdigim para ciddi anlamda bana kazanc sagliyor. su an 3. yilimdayim ve hesapta biriken para yaklasik 80 bin dolar. tabiki hisseler bu sene dustugu icin bu sayi biraz dusuk. fakat fikri anladiniz, abd'de bi 15-20 yil daha calisirsam sadece buradan yaptigim para emeklilige yetecek.
not: buradaki paralara emekli olana kadar dokunulmuyor, dokunulsa da cezasi var + gelir vergisi isliyor. fakat atiyorum 25 yasinda bunu yapmaya baslayan birisi 45 yasinda isterse emekli olabilir ve paraya erisebilir.
401k in birde baska bir versiyonu var roth diye, buna para koymadim (2. yilimin basinda) cunku vizeyle ulkede kaliyordum ve vizem bir sekilde uzamazsa bu sisteme para koymak mantikli degildi.
bunun disinda, buraya para koyduktan sonra, hisselere yatirim yapmaya basladim. o zamanlar bir yerden bir sekilde, enflasyon olacagini, buna karsi en iyi yatirimin ise ev almak oldugunu bir yerden okumustum.
ev almak mantikli gelmiyordu hic bir zaman, cunku ekonomik olarak kira odemek hep daha mantikliydi. ta ki abd'de cashflow positive dedigimiz yatirim amacli evlerin kar getirdigi, ustelik bunlari mortgage ile alabildigimiz bir durumun oldugunu ogrenene dek.
abd'de 1. yilimin sonunda yatirim amacli ev almaya baktim ve buldum. kredi skorunu da 1 yil icersinde 850 uzerinden 710 lara getirebilmistim. bu skor, cok mukemmel mortgage orani alamasaniz da, yine size iyi denilebilecek faiz oraniyla mortgage almanizi sagliyor.
abd'de ev alirken, yaklasik olarak odeyeceginiz diger masraflar da cok yuksek degil, bunun ustune birsuru vergi avantaji geldigi icin; ev almanin mantikli oldugunu dusunere ilk evimi aldim.
ilk evi alip, islemleri halledip kiraci koydugumda abd'de sadece 1.5 yildir yasiyordum, bu evi de tamamen abd'de kazandigim paralarla almistim. bu sistem cok hosuma gidince, 2. bir guzel ev daha buldum (3 ay sonra) ve o evi de aldim.
evleri hep baska eyaletlerden aliyordum, zira yasadigim eyalet ve sehirde hem boyle bir sistem yoktu (kiradan para kazanmak) hemde evler asiri derece pahaliydi. ayni zamanda, covidden oturu evden calistigimdan, eyalet degistirmeye baktim.
kafamda birsuru eyalet vardi, ve abd'nin cografi olarak cok iyi yanlarindan birisi buydu, tasinabileceginiz birsuru secenek var. havasi sicak olsun, az vergi odeyeyim, evleri nispeten ucuz olsun, hayat olu olmasin vs derken; miami de karar kildim. bunun ustune miami'de de guzel bir muhitten ev aldim.
ev alirken, evin tipi ve siz mi yasayacaksiniz yoksa yatirim amacli mi olacagina gore, mortgage pesinati oduyorsunuz. ornegin normal mustakil ev ise, yatirim amacli aliyorsaniz min 20% pesinat odemeniz gerekirken; eger kendiniz yasayacaksa 3% e kadar az odeyebiliyorsunuz.
durum boyle olunca abd'de 2. yil donumunde; miami'deki ev islemlerini hallediyordum. kisa bir zaman sonra da abd'deki 3. evime kavustum. o noktada abd'de totalde 30 ay bile gecirmemis, hala sadece calisma vizesinde olan bir bireydim.
abd'nin ekonomisi cok guclu, bu evlerin hepsini ben 100% nakit odeyerek almiyorum, mortgage ile belli bir pesinat (25-15% arasi) odeyerek aliyorum; yani evin buyuk bir cogunlugunu devlet (kismen/nispeten) borc vererek aliyorum.
peki abd'de sadece 2 yilini gecirmis birisi, ustelik kalici oturum izni olmayan, ertesi gun vizesini yenilemezse/yenileyemezse ulkeden gidebilecek potansiyelde olan birisi olarak, ne kadar borc alabildim? görsel
iste bu ulkeyi bundan seviyorum
size ve ekonomisine guvenen ulke, gerektiginde borc parayi ekonomisini buyutmek icin veriyor.
ben acikcasi baska bu kadar guclu bir ekonomiye sahip ulke bilmiyorum, hele bu parayi vatandasi olmayan birisine, sadece 2 yil ulkede yasamasina sunuyor.
bu benim hikayem. ust duzey yonetici degilim, is sahibi degilim. isime onem verip iyi calisip iyi kazanan birisiyim. diger yasadigim hic bir ulkede ne boyle yatirim firsatlari mevcuttu (parayi yatirim olarak kullanmak icin) ne de boyle kariyer firsatlari.
o yuzden sizlere abd'nin neden firsatlar ulkesi oldugunu aciklamaya calistim.
onumuze gelirsek, artik abd'de uzaktan calismaya devam edip, buyuk ihtimalle her sene 1 tane ev alacagim, bunun nedeni; sistem buna izin veriyor + satin aldigim evleri kiraya verip ciddi anlamda kar edebiliyorum.
bunun ustune abd'de buyuk ihtimal uzun donem yasayacagim icin, roth denilen sisteme de para koymaya baslayacagim ki; kazanclarim vergisiz olsun.
emlaga geri donersek, evet dedigim gibi evler borcla alinmis durumda, su an 2 tane evi satip; en ucuzunun tamamen sahibi olabilirim; fakat bu finansal olarak mantikli degil. zira evlerin mortgage faiz orani yaklasik 3-3.5% yillik arasi ve 30 yillik, faiz oranlari sabit; ve su noktada emlak icin ayda cebimden cikan hic bir para yok (aldigim kiralar, kendi yasadigim yer ile kendini amorti ediyor).
daha onceki yasadigim sehirde aylik kiram 2500 usd di, sadece finansal olarak buna baksaniz bile; yillik kira odemeyerek yaptigim kar 30000 usd; bu da benim 401k (emeklilik) fonum icin gidecek olan para. bunun disinda eyalet degistirdigim icin; california'ya odemeyecegim gelir vergimden kesilen 10% luk bir kisim daha var. yani sirf tasinmakla elde ettigim finansal gelir, benim emeklilige ulasmama ciddi bir ivme kazandiracak.
burda simdi bir cizgi cekiyorum. sunlari belirtmemde fayda var:
abd'ye geldikten sonra daha fazla calisir oldum, bu reddedilmeyecek bir gercek. cunku karsiligini aldiginiz bir sistem var. kimisine bu cennet kimisine bu cehennem. ben bireysel olarak bu calismamin karsiligini aldim (terfi olsun, zam olsun, is degisikligi olsun vs)
bu sistemi genelde parali kolelik olarak gorenler var, fakat ben boyle gormuyorum. zira asil koleligin avrupa sistemi oldugunu dusunuyorum. evet avrupa'da calisma sartlari cok daha iyi (daha fazla izin, gunluk daha az calisma, ve daha rahat is temposu). fakat kariyerde yukselemiyorsunuz, az para kazaniyorsunuz. bu da sizi, zorunlu olarak emekli olma yasina kadar calistiriyor.
soyle ornek vereyim. almanya'da emeklilik yasi 65 mis, 30 unda calismaya baslayan birisi 35 yil boyle calisacak.
abd'de ise 30 unda olan birisi, 10 yil boyunca eger:
401k sine 20 bin dolar + roth a 20 bin dolar yatirimda bulunup
her sene 1 tane ev alip; o evden de aylik sadece 400 dolar kar ederse;
10 yil sonunda:
emeklilik hesabinda yaklasik 700 bin dolar
aylik evlerden de elde edecegi kira geliri olarak 4000 dolar.
700 bin dolari da qyld gibi nispeten guvenli bir temettu veren borsa kagidina yatirirsa, ordan da gunumuzde yaklasik olarak aylik 7 bin dolar para kazanacaktir.
dolayisiyla bu kisi sadece 10 yil calisip, aylik geliri 11 bin dolar olacaktir.
almanya'da ise 35 yil calisan birisinin bu seviyeye bile ulasip ulasamayacagi belli degil.
o durumda sorarim size, hangi sistem asil kolelik? (bunun dogru bir cevabi yok). isin guzel yani, olaya bir turk gocmen olarak bakiyorsaniz, secim tamamen size ait.
bu konuyuda soyle kapatayim, bu bahsettiklerim kendimden verdigim ornekler. abd'de benden cok daha iyi konumda olan turkler de var. gerek benimle ayni pozisyonda olsun, gerek benden ustun. olaya averaj olarak degil; ne kadar yuksege ulasabilirim ve ne kadar azimliyim olarak bakarsaniz, abd size ucsuz bucaksiz bir hayat sunuyor. sozlukte diger ulkelerin basliklarini da takip ediyorum, suserler hayatlarini ve neler elde ettigini o basliklarda da yaziyorlar, fakat hic birinde ben abd'deki gibi bir durum gormedim. diger ulkelerle karsilastirirken bunu da goz onunde bulundurmakta fayda var.
son olarak, kariyer, para vs konularina degindim, hersey para mi diye dusunenler icin soyleyeyim; elbetteki degil. tasindigim yer konusuna ustun koru degindim yukarida; fakat miami ciddi anlamda tamamen bana uyan bir sehir. california'daki hava durumunu bir turlu begenememistim, hem soguk geliyordu hemde kurak. hayati da cok durgun bulmustum. bir ulkenin size sicak tropik bir iklim sunmasi zaten gayet ender birsey, boyle bir imkana ve onun getirdigi yasam tarzina sahip olabilmek cok iyi bir olanak. mesela hava musait oldugu zaman plaja gidip yuzebiliyorum. (ki yilin 8-10 ayinda boyle bir imkan var gibi) okyanus suyu fakat, hava durumu duzgun oldugu surece asiri dalgali bir durum yok. havasi cok iyi oldugu icin cok guzel meyveler yetisiyor, misal gecen gun birisi bana bahcesinden toplayabildigim kadar mango toplatti, eve 8 tane mango ile geldim.
ha miami veya abd'nin 100% mukemmel bir sehri var mi? elbetteki yok, illa bana gore bir eksik veya baskasinin sevmedigi bir noktasi vardir. fakat duruma genel olarak baktigimizda pozitif yanlari cok ise, ve negatif yanlarina cokta takilmiyorsaniz o sizin hayattaki beklentinizi gayet iyi bir sekilde karsiliyor.
sozlerimi de soyle bitireyim, abd batiyor, kotu, gitme vs diyenleri cokta ciddiye almayin. zira, batan abd ise cikan seyin ne oldugunu sorun, emin olun ki o cikan ulkede yasamak istemeyeceksinizdir
not: yazim hatalari ve kopukluklar icin ozur dilerim.
not2: 401k ve roth ile ilgili baya soru ve mesaj geldi. bunlar 100% vergi dusureceginiz seyler degil, oyle birsey de demek istemedim. bahsettigim olay vergi avantajinin yuksek oldugu yatirim araclarinin olmasi ve parayi burada buyutup oyle bir sekilde emeklilik olayini daha erken ve rahat yapabilmek. ozellikle benim gibi 40-45% gelir vergisi oduyorsaniz; odeyeceginiz az gelir vergisi her zaman daha faydali olacaktir.
