Türk sosyal güvenlik sisteminde zorunlu (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) sigortalılığın yanı sıra isteğe bağlı olarak da sigortalı olunabilmektedir.
Kişinin talebine bağlı olma özelliğinden dolayı, SGK isteğe bağlı sigortalılığı Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) benzerlik göstermektedir. Ancak, bu iki sistem birbirinin alternatifi değil, tamamlayıcısı niteliğindedir.
Hiçbir sosyal güvencesi olmayan kişiler, sosyal güvenliklerini sağlamak amacıyla SGK isteğe bağlı sigortalılığına prim ödeyebilmektedir.
Bu anlamda, 5510 sayılı Kanuna göre isteğe bağlı sigortalılık, kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle emeklilik (uzun vadeli sigorta kolları) ve genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigorta türüdür.
İsteğe bağlı sigortalılık için hangi şartlar aranıyor?
Türkiye’de ikamet etmek
18 yaşını doldurmuş olmak
Zorunlu sigortalı (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) olarak çalışmamak
Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak
İsteğe bağlı sigortalılık için SGK’ya başvuruda bulunmak
Gerekmektedir.
Yukarıda belirtilen şartları yerine getirenler daha önce sigortalılık başlangıcı ve prim ödemesi olmasa dahi isteğe bağlı sigortalı olabilmektedir.
Kimler isteğe bağlı sigortalı olabilir?
İsteğe bağlı sigortalı olmaya ilişkin şartları taşıyanlardan;
Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmayan veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışan ya da tam gün çalışmayanlar
Kendi sigortalılıkları nedeniyle aylık bağlanmamış olanlar,
Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri kapsamında Fransa, İngiltere, İsveç ve İsviçre’de ikamet edenler ya da çalışanlar,
İsteğe bağlı sigortalı olmak için talepte bulunanlardan Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan, çalışan veya ikametini sonradan sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkeye taşıyan Türk vatandaşları,
193 sayılı Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fıkrasının (6) numaralı bendinde belirtilen işleri yapan (vergiden muaf) kadın sigortalılar,
Ceza infaz kurumları ile tutukevlerinin tesis atölye ve benzeri ünitelerinde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,
Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler,
İŞKUR tarafından düzenlenen meslek edindirme ve geliştirme kurslarına katılan kursiyerler,
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri,
Kamu idarelerinde çalışmakta iken iş sözleşmesi askıda kalanlar,
İşsizlik ödeneği almakta olanlar,
İş sözleşmesi sona ermemiş olmakla beraber grev, ücretsiz izin ve işçinin mevsim ya da kampanya sonu bıraktığı işine yeni mevsim ya da kampanyada devam edecek olması nedeniyle iş sözleşmesi askıda kalanlar,
2008 yılı Ekim ayı başından sonra 5434 sayılı Kanunun 12 nci maddesi uyarınca isteğe bağlı iştirakçilik şartlarını taşımayanlar,
Harp malulleri, 3713 ve 2330 sayılı kanunlara göre vazife malullüğü aylığı bağlanmış maluller,
talep etmeleri halinde isteğe bağlı sigortalı olabilirler.
İsteğe bağlı sigortalılığa nasıl başvuru yapılabilir?
İsteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin e-Devlet üzerinden veya “İsteğe Bağlı Sigorta Giriş Bildirgesini” doldurarak bizzat veya posta yoluyla SGK’ya başvurmaları gerekmektedir.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri bu kapsamdaki sigortalılıkları devam ettiği sürece isteğe bağlı sigortalı olabileceklerinden, bu sigortalıların başvuru ve takip işlemleri sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenin işyeri sicil dosyasının işlem gördüğü SGK Müdürlüklerinde yapılmaktadır.
Ceza infaz kurumları ile tutukevlerinde bulunanlardan isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenlerin talepleri ise mahkemece tayin edilen vasileri tarafından yapılmaktadır.
Yurtdışında bulunanlar isteğe bağlı sigortalı olabilir mi?
Kural olarak isteğe bağlı sigortalı olabilmek için, “Türkiye’de ikamet etme” şartı aranmaktadır. SGK bununla ilgili kontrolü de Kimlik Paylaşım Sistemindeki ikamet adresini esas alarak yapmaktadır.
Dolayısıyla, isteğe bağlı sigortalı olmak isteyen kişilerin Türkiye’de ikamet adresi yoksa isteğe bağlı sigortalılığı kabul edilmemektedir.
Ancak, bu genel kuralın bazı istisnaları vardır.
Buna göre, 5510 sayılı Kanunun 5/g maddesi uyarınca Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden dolayı yurtdışından da ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar için Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır.
Yine, Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından, isteğe bağlı sigortalı olmak için talepte bulunanların yurt dışına çıkmadan önce Türkiye’de ikamet ettiklerinin Kimlik Paylaşım Sisteminden (KPS) tespit edilmesi halinde sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkede bulunsalar veya daha sonradan ikametini taşısalar bile isteğe bağlı sigortalı olabilmektedirler.
Ülkemiz ile diğer ülkeler arasında imzalanan ikili sosyal güvenlik sözleşmeleri Anayasanın 90’ıncı maddesine göre milletlerarası antlaşma niteliğinde olduğundan, milletlerarası antlaşmalarla ülkemiz kanunlarının aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınmaktadır.
Bu çerçevede, Ülkemizle imzalanmış ikili sosyal güvenlik sözleşmelerine göre Fransa, İngiltere, İsveç ve İsviçre’de bulunanlar ile bu ülkelerde sigortalı olanlardan Türkiye’de ikamet etme şartı aranmaksızın isteğe bağlı sigortalı olma şartlarını yerine getirenler ülkemizde isteğe bağlı sigortaya prim ödeyebilmektedirler.